Dünya’nın en kalabalık ülkesi Çin‘deki eğitim sistemi birçok açıdan diğer ülkelerden çok farklı. En basit tabiriyle Çin’de sıradan bir Türk öğrencinin çalıştığının en az beş katı kadar ders çalışmayı gerektiren, devamlı ödev yapmaktan oluşan ve ezbere dayalı bir eğitim var. İlkokul çocukları bile birinci sınıftan itibaren ezber yapmaya alıştırılıyor.

Çin eğitim sistemi, 6 yıl ilkokul, 3 yıl orta okul ve 3 yıl lise eğitiminden oluşuyor. Lise öncesi eğitim herkes için zorunlu. Ortaokul sonrası liselere yerleştirme sınavı, lise sonrasında ise adına Çince’de gaokao denilen üniversiteye yerleştirme sınavı bulunuyor.

Çin Eğitim Sisteminin Genel Özellikleri

Çin’de okulların hepsinde tam gün eğitim uygulanır. Birçok okulda öğrenciler sabah 7:30’dan önce okula gider ve 4’e kadar okulda kalır. Liselerin çoğunda dersler 4’de bitmesine rağmen öğrenciler saat 9’a kadar okulda kalıp ödev yapar. Birçok lisede okul içinde öğrenci yurdu da bulunur.

Çin’deki eğitim sistemi uzun yıllardır süregelen ve küçük düzeltmeler haricinde mantıken neredeyse hiç değişmemiş olan bir sistem. 40 yıl önce öğrenciler ne kadar çok ödev ve ezber yaptılarsa şu anda da en az o kadar ezber ve ödev yapıyorlar. En büyük fark bugünkü eğitim sisteminin hafif teknoloji soslu olması.

Ödev yapmak Çinli öğrencileri ilk ve orta öğretim hayatları boyunca en çok meşgul eden konu. Zira Çin’de eğitim sistemi ödev üstüne kurulu. Ortalama bir Çinli öğrenci her gün 3-5 saat ödev yapar.

Öğrencilerin devamlı olarak ödeve boğulmasının temelinde onların sınavlardan yüksek notlar almasını sağlamak yatıyor. Yüksek nottan kasıt 100 üzerinden yapılan bir sınavdan en az 90 almak. Çocuklarının sınavlardan 70-80 civarında bir not alması ailelerin karalar bağlaması için yeterli bir sebep olabiliyor. Bazı okullarda notu düşük olan öğrencilerin öğretmenlerinin maaşları kesiliyor.

Çin hükümeti, son yıllarda öğrencilerin ödev yükünü ve üzerlerindeki baskıyı azaltabilmek amacıyla birtakım çalışmalar yapmaya başladı. Bu konuda en somut adımı 2021’in ortalarında adına İngilizce “double reduction(双减)” denilen, Türkçe’de çifte azaltma anlamına gelen yeni uygulama ile attılar.

Bu uygulama doğrultusunda 15 yaşından küçük öğrencilerin hafta sonları ve yaz-kış tatillerinde dershane türevi okullara gidip takviye Çince, Matematik ve İngilizce dersleri almalarını yasakladılar. Bunun yerine öğrencilerin daha çok sanat, müzik, spor gibi konularda ek dersler almalarını teşfik etmeye başladılar.

Bu durum eğitim, sektöründe hizmet veren, kimisi milyar dolarlık yüzlerce etüt merkezini direk olarak etkilemeye başladı. Bu etüt merkezlerinin bazıları başka tarz bir okula dönüşme çabasına girdi; bazıları ise dönüşemeyip kapanmak zorunda kaldı.

Çift azaltma kuralları kapsamında özellikle ilkokullarda da önemli değişiklikler yapıldı. İlk olarak ilk olarak ilkokul birinci ve ikinci sınıf öğrencilerine birçok şehirde sınav yapılması yasaklandı. Okullar da ev ödevlerini azaltmaya zorlandı. Ayrıca bu yeni kuralların bir sonucu olarak okullar etüt merkezi gibi öğrencilere ek ders hizmeti vermeye de başladı.

Yeni kurallar eğitim sisteminde radikal kararlar olarak nitelendirilse de, Çinli veliler çocuklarına ek ders aldırma konusunda ısrarcı. Bunun da temelinde liselere ve üniversitelere giriş sisteminde şu ana kadar herhangi bir değişikliğin yapılmamış olması yatıyor. Velilerin çoğu ek ders olmadan bu sınavlardan yeterli puan alınamayacağı kanısında.

Benim gördüğüm kadarıyla bu koşullardan özel ders veren öğretmenler karlı çıkmaya başladı. Talep fazlalığı ve yüksek not ihtiyacı nedeniyle birçok öğretmen evinde veya kiraladıkları küçük yerlerde özel ders vererek gelirlerini önemli ölçüde arttırdı.

Çin’de Okul Çeşitleri

Çin’de ilk ve orta dereceli öğrenim hizmeti veren üç çeşit okul var. Bunlardan birincisi devlet okulları. İkincisi devlet müfredatını takip eden özel okullar. Üçüncüsü ise adına “international school” denilen, genel olarak yurt dışına ait eğitim müfredatının olduğu, çok pahalı özel okullar.

Çin Devlet Okulları

Devlet okulları tahmin edebileceğiniz gibi ücretsiz okullar. Aslında ücretli; ama okul ücreti çok sembolik düzeylerde.

Çin genelinde bir çocuğun Çin devlet okullarında okuyabilmesi için birtakım şartları sağlıyor olması gerekiyor.

En önemli şart aile bireylerinin nüfusa kayıtlı olduğu yer. Çin’de kişilerin kontrolsüz bir şekilde diğer şehirlere göç etmesini engellemek amacıyla adına Hukou denilen bir sistem uygulanıyor. Hukuo’un Türkçe’deki karşılığı nüfus kütüğü. Bir kişi nereye kayıtlıysa orada o kişiye birtakım imtiyazlar sağlanıyor. Çocukların eğitim hakkı da bunlardan biri.

Bir kişinin başka bir şehirde çalışıyor olması nüfus kütüğünün o şehre taşınabilmesi anlamına gelmiyor. Kütüğünü taşımak isteyen kişilerin genel olarak gittikleri yerde ev satın alması gerekiyor. Ev sahibi olmayan ve şehir dışından gelmiş kişiler çocuklarını sadece memleketlerinde okula gönderebiliyorlar.

Şanghay gibi büyük şehirlerde ev satın almak da yeterli değil. Kütüğü böyle metropollere taşımak isteyenlerin ev satın almaya ek olarak belli bir süre o şehirde sigorta primlerini ödemiş olması ve gerekli vatandaşlık puanına sahip olması gerekebiliyor.

Çin’de Özel Okullar

Özel okullar, Çinliler’in Hukou probleminden dolayı çocuğunu başka şehirde okutamama sorununu çözüyor. Bu okullar devlet okullarında okutulan müfredatı aynen takip ediyor. Çinliler bu özel okulların eğitim kalitesinin devlet okullarının çok gerisinde olduğunu söyler. Öyle midir bilmiyorum ama, yıllık 30.000yuan(4600 dolar) civarında okul ücreti gözden çıkaranlar en azından kütük değiştirme işleri ile uğraşmadan çocuklarının eğitim almasını sağlayabiliyor.

Az önce de bahsettiğim Türkçesi Uluslararası Okul(International School) olan çok pahalı okullar da seçenekler arasında. Bu okullar genel olarak Dünya genelinde kabul görmüş Cambridge benzeri eğitim sistemlerini benimsiyor. Bu okullardaki öğretmenlerin çoğunu da yabancılar oluşturuyor. Çin’de yaşayan yabancıların çocukları da bu okullarda öğrenim görüyor. Bu tip okulların yıllık ücretleri ise 100.000 ile 150.000yuan(15.000-22.000dolar) arasında değişiyor.

Son zamanlarda Çin’in eğitim konularında yaptığı çalışmalar bu pahalı özel okulları da direk olarak etkilemeye başladı. Çin hükümeti 2021’de Çin dışında basılmış İngilizce ders kitaplarının bu okullarda okutulmasını yasakladı. Okullardaki Halloween, Thanksgiving, Christmas gibi batı ülkelerine ait festival günlerinin adını kutlayarak kutlamalar yapılması da yasaklar arasına girdi. İlerleyen yıllarda başka ne tip kısıtlamalar olacağı ile ilgili şimdilik pek bilgi yok.

Çin Üniversite Sınavı: Gaokao

Çin’de de Türkiye’deki gibi üniversitelere giriş sınavı var. Çin gibi kalabalık bir ülkede iyi bir üniversiteye yerleşmenin ne kadar zor olabileceğini tahmin edebiliyorsunuzdur sanırım.

Üniversitelere yerleşme aşamasında ilginç bir uygulama var ki bence çok adil bir uygulama değil. Bu uygulamaya göre öğrencilerin kütüklerinin bulunduğu eyaletlerdeki bir üniversiteyi tercih etmesi onlara puan avantajı getiriyor. Ama eyalet dışındaki bir üniversitede okumak isteyenler ciddi puan kaybına uğruyor.

Bu da Şanghay veya Pekin’de bulunan, Çin’in en önde gelen üniversitelerine Şanghay ve Pekin’in yerlisi olmayan öğrencilerin yerleşmesini çok zor bir hale getiriyor. Puan kaybına rağmen en iyi üniversitelere yerleşebilen öğrenciler tabii oluyor; ama bu uygulama nedeniyle çoğu öğrenci istemeye istemeye hayal ettiği üniversiteden veya şehirden vazgeçme yolunu seçiyor.

Çin’deki üniversite sınavının adı “Gaokao”. Gao(高) Çince’de uzun, yüksek anlamına geliyor. Kao(考) ise sınav demek .Yani, özel bir kelimeymiş gibi görünen gaokao yüksek okul sınavının birebir Çince karşılığı.

İlk olarak 1952’de uygulanan ve, kültür devrimi sırasında bir süreliğine yasaklanmış olan gaokao, her yıl Haziran ayında 2 oturum halinde uygulanan ve toplamda 9 saat süren bir sınav. Her yıl 9 milyonu aşkın öğrenci bu sınava giriyor.

Sınavın içeriği eyaletten eyalete değişmekle birlikte eyaletlerin çoğunda ve başkent Pekin’de 3+X sistemi uygulanıyor. Burada 3 ile kastedilen ana 3 ders, X ise seçmeli bir ders. Ana 3 ders Çince, Matematik ve İngilizce. Öğrencilerin sınavda bu bölümleri yapmaları zorunlu.  Bu bölümlere ek olarak ilgi alanı ve okumak istenilen bölüme göre ya Fizik, Kimya, Biyoloji gibi sayısal derslerden, ya da Tarih, Coğrafya gibi sözel derslerden birinin bulunduğu bölümün de yapılması gerekiyor.

Sınav çoktan seçmeli test sorularına ek olarak boşluk doldurma ve makale yazma bölümleri de içeriyor.

Az önce de belirttiğim gibi, yaşadığı eyaletin dışındaki bir üniversiteyi tercih etmek isteyenler yarışa ciddi anlamda düşük puanla başlamayı göze almak zorundalar.

Çin’de üniversite eğitimi alan yabancı öğrenciler için bu tarz bir sınav yok. Çin’de üniversite okumak isteyenler üniversitelerin şartlarına bakarak başvurularını yapıyor. Başvurdukları üniversitelerden kabul almaları durumunda da üniversite eğitimlerine başlıyorlar.