Türkçe ve İngilizce başta olmak üzere birçok batı dilinin alfabeden oluşması nedeniyle birçok kişi Çince’nin de bir alfabeden oluşması gerektiğine inanıyor. Düz mantıkla böyle düşünmeleri normal; ama Çince’de alfabe yok. Dışarıdan bakınca Çince bilmeyenlere hiçbir şey ifade etmeyen şekillere harf değil, karakter deniyor. Bu bir kelime oyunu değil. Harfler ve karakterler mantık olarak birbirinden çok farklı.
Harf ve karakter arasındaki farka kısaca değineyim. Harfler herkesin bildiği gibi Türkçe’de 29 harfli alfabenin bir parçası. Kendi başlarına anlamları yok. Anlamlı kelimeler birkaç harfin bir araya getirilmesiyle oluşturuluyor.
Oysa karakterlerin hepsi kendi içinde anlamı olan bir şekiller. Türkçe’den yola çıkarak anlatmak gerekirse karakterlerin aslında her bir hece için belirlenmiş farklı şekiller olduğunu söyleyebiliriz.
Çince’de bazı kelimeler için sadece bir karakter kullanılırken, bazıları için iki üç karakter bir araya getiriliyor. Karakterleri kafada canlandırmanın en kolay yolu firmaların logosuna bakmak. Markaların çoğunun ambleminde hiç harf yok; ama bakar bakmaz çoğumuz hangi logonun hangi markaya ait olduğunu anlayabiliyoruz. Karakterler de bunun gibi bir şey.
Çinliler’e “Çince’de kaç karakter vardır?” diye soracak olursanız genel olarak size “çok fazla” cevabını verecektir. Gerçekten Çinliler de Çince’nin kaç karakterden oluştuğunu bilmezler. Zaman zaman üniversite mezunu Çinliler dahi hiç görmedikleri karakterlerle karşılaşabilirler. Günlük hayatta kullanılan karakter sayısının birkaç bin dolaylarında olduğu söyleniyor. Çin edebiyatına çok hakim kişilerin 20 bin dolayında karakteri okuyabildiği tahmin ediliyor.
Çin’de Çinliler dahi aniden okuyamadıkları bir karakterle karşılaşabiliyor. Onlar için bir karakteri okuyamıyor olmak yüz kızartıcı bir şey değil. Böyle bir karakterler karşılaştıklarında karakterlerin yazılışını öğrenmeye çalışıyorlar. Çin televizyonlarında zaman zaman sadece Çince karakterler üstüne yarışmalar oluyor. Daha az kullanılan, çoğu kişinin nasıl okunduğunu bilmediği karakterleri okuyabilenler yarışmayı kazanıyor.
Çince Karakterler ile Harflerin Farkı Nedir?
Çince karakterler, dışarıdan bakıldığında Çinli olmayanlar için hiçbir şey ifade etmeyen, halk diliyle kargacık kurgacık şekiller. El yazısı kötü görünen öğrencilere öğretmenlerin “Ne biçim yazıyorsun, Çince gibi?” demesi de Çince’nin bilinçaltımıza nasıl girdiğini gösteriyor.
O karmaşık şekillerin, yani karakterlerin her biri farklı bir heceyi temsil eder. Hatta bazı durumlarda bir kelimeyi temsil ettiğini de söyleyebilirim.
Hecelerin Türkçe’de harflerin yanyana getirilmesi ile oluştuğunu hepimiz biliyoruz. Bu oluşturulan hecelerin herbiri için farklı bir şekil yapsaydık Çince karakterler gibi şekiller elde ederdik.
Ne demek istediğimi anlatmak için “alfabe” kelimesinden örnek vereyim. Biz bu kelimeyi oluşturmak için önce harfleri yanyana yazıp hece yapıyoruz. Sonra da heceleri birleştirerek alfabe kelimesini yazıyoruz. Alfabe kelimesinin heceleri de bildiğiniz gibi al-fa-be. Çince’nin mantığında ise al-fa-be hecelerinin her biri için ayrı bir şekil var ki bunlara karakter deniyor. Bu şekillerin de her birinin kendine göre anlamı var. Yani alfabe Çince bir kelime olsaydı al, fa ve be hecelerinin herbiri için farklı bir karakteri öğrenmek zorunda kalırdık.
Öte yandan Türkçe’deki “allık” kelimesi içinde de görüldüğü gibi al hecesi var. Çince’de farklı kelimelerde geçen; ama aynı şekilde söylenen bu heceler için de ayrı karakter var. Yani Türkiye’de Çince karakterlerle yazı yazıyor olsaydık alfabe kelimesindeki al hecesi için başka, allık kelimesindeki al hecesi için başka bir karakter yazmamız gerekirdi.
Çince karakterlerin günlük hayattaki yeri
Karakterlerin aslında ne oldukları konusunu biraz daha açmaya çalışayım. Az önce bahsettiğim gibi, Çince karakterlerin herbiri bir firma logosu gibi bir şey. Nasıl ısırılmış elma logosunu görünce aklımıza bir firma geliyorsa Çince karakterlerin tamamı da Çinliler’in aklına başka bir şeyi getiriyor. Aşağıdaki resimde gördüğünüz şekillerin hepsinin kendine özgü bir okunuşu var. Bu karakterleri hiç tanımayanların karakterlerin nasıl söylendiği hakkında kesin fikir sahibi olması imkansız.
Günlük hayatta kullanılan Çince kelimelerin çoğu en az iki karakterin biraraya getirilmesi ile oluşturulur. Binlerce karakterden oluşan Çince’de günlük hayatta kullanılan karakter sayısı 4000-6000 dolaylarındadır. Eğitim düzeyi çok yüksek olan kişilerin 20-30 bin dolaylarında Çince karakteri tanıyabildiği iddia ediliyor.
Binlerce karakteri duyunca Çince’nin öğrenilemeyecek kadar zor bir dil olduğunu düşünmemek lazım. 1,4 milyar kişinin yaşadığı Çin’de okuma yazma oranı %90’ın üstünde.
Yazının başlarında belirttiğim gibi, okunamayan karakterler Çinliler için herhangi bir şekilde hayıflanacak bir durum oluşturmuyor. Onlara göre zaman zaman bazı karakterleri okuyamamak hatta zaman zaman bazılarının nasıl yazıldığını unutmak dahi çok sıradan bir şey.
Böyle durumlarda birbirlerine “Bu karakter nasıl okunuyor?” gibi sorular yöneltiyorlar. Zaman zaman da karakterlerin nasıl okunduğunu öğrenmek için sözlüklere bakıyorlar.