Çin ekonomisinin büyüme hızıyla ilgili haberlerde belirtilen rakamlar Çin’i tanımayanlar için sadece rakamdan ibaret. Hatta bu rakamların gerçeği yansıtmadığını düşünenler dahi olabilir. Ama en az 10 yıldır Çin’de yaşayanlar bu süreçte Çin ekonomisindeki gelişmenin günlük hayata nasıl etki ettiğine bizzat şahit oldular.
1956 yılında Çin ekonomisinin büyüklüğü yalnızca 15 milyar dolar civarlarında iken, bu rakam 2020 yılında bu rakam 15 trilyon doları geçti. Çin’deki kişi başı milli gelir de 1993 yılında 500 dolar iken 2020 yılında 10.000 doları aştı.
Uzun yıllardır Çin’de yaşayan biri olarak Çin ekonomisinin nereden nereye geldiği ile ilgili Çin kaynaklarında birtakım araştırmalar yaptım. Öğrendiklerimi kendi tecrübelerim ile birleştirerek de bu yazıyı yazdım.
Bu yazıda geçen rakamlar birtakım Çince ve İngilizce sitelerde geçen rakamlardır. Rakamlar bazı sitelerde çeşitli nedenlerle olduğundan fazla veya az yazılmış olabilir. Konunun politik tarafını bilmiyoruım. Ama Çin ekonomisinin gelişmesiyle sıradan Çinliler’in hayatının ne düzeyde değiştiğini gözlemleyebilecek kadar uzun zamandır Çin’deyim.
Çin GSYİH Değişimi
GSYİH(Gayri Safi Yurt İçi Hasıla), en basit ifadeyle ülke ekonomisin büyüklüğü anlamına geliyor. Çin’in en önemli bilgi sitelerinden Baidu Baike‘da 1956 yılı ile 2018 yılları arasında Çin GSYİH miktarının ne kadar değiştiğine dair bilgiler var. 10 yıla ait bilgileri aşağıdaki tabloya koydum.
| Yıl | GSYİH |
|---|---|
| 1956 | 16 milyar dolar |
| 1982 | 83 milyar dolar |
| 1986 | 160 milyar dolar |
| 2001 | 1,7 trilyon dolar |
| 2012 | 8,3 trilyon dolar |
| 2013 | 9,1 trilyon dolar |
| 2015 | 10,6 trilyon dolar |
| 2017 | 12,7 trilyon dolar |
| 2018 | 13,9 trilyon dolar |
| 2020 | 15 trilyon dolar |
Çin Ekonomisi’nin Dünya’daki Yeri
Ekonomik anlamdaki bu büyüme Çin’in “Dünya’nın en büyük ekonomileri” listesinde üst sıralara yükselmesini sağladı.
Baidu Baike’da Çin’in bu listede yıllara göre nasıl ilerlediğini de buldum. Aşağıdaki tabloda Çin ekonomisinin sıralamada nasıl yükseldiğini görebilirsiniz.
| Yıl | GSYİH | Sıralama |
|---|---|---|
| 1980 | 301 milyar dolar | 8. |
| 1990 | 387 milyar dolar | 10. |
| 2000 | 1,2 trilyon dolar | 6. |
| 2005 | 2,3 trilyon dolar | 5. |
| 2008 | 4,5 trilyon dolar | 3. |
| 2014 | 10,5 trilyon dolar | 2. |
Çin’deki Kişi Başı Milli Gelir
Çin ekonomisinin büyümesi kişi başı milli geliri de doğal olarak arttırdı. Şu an Çin’de 60 yaşından büyük olanlar hayat şartlarının ne ölçüde değiştiğini gördüler. Gençliklerinde çok ciddi ekonomik sıkıntılar yaşayan çoğu kişinin yaşlılıkları tahmin ettiklerinden çok daha rahat geçiyor.
Gözlemlediğim kadarıyla diyebilirim ki Çin’de iki nesil ekonominin bugünlere gelebilmesi için insanüstü bir çaba gösterdi. (Veya göstermek zorunda kaldı.)
Çin’deki kişi başı milli gelirin nasıl değiştiği ile ilgili bulduğum bilgileri de tablo halinde aşağıya koydum.
| Yıl | Kişi başı milli gelir |
|---|---|
| 1982 | 82 dolar |
| 1987 | 172 dolar |
| 1995 | 783 dolar |
| 2003 | 1636 dolar |
| 2013 | 6740 dolar |
| 2015 | 7719 dolar |
| 2017 | 9135 dolar |
| 2019 | 10.182 dolar |
| 2020 | 10.434 dolar |
Buradaki rakamlar nüfusu 1,4 milyar olan Çin’in tamamını kapsıyor. Çin’in en büyük İngilizce gazetesi China Daily‘de öğrendiğim kadarıyla 2019 yılında 14 tane Çin şehrinde kişi başı milli gelir 20.000 doları geçmiş. Bu 14 şehirde 143 milyon kişi yaşıyor.
Çin Ekonomisi Nasıl Bu Kadar Gelişti?
Yazının bu kısmında resmi veriler yerine kendi gözlemlerimi paylaşmanın uygun olacağını düşündüm. Ekonomist değilim. Sıradan bir vatandaş olarak izlenimlerimi yazdım.
Çin ekonomisinin bu kadar hızlı büyümesinde en önemli nedenlerden biri hiç kuşkusuz Çin’in üretim ve ihracata yönelik büyümeyi benimsemesi.
Çin, kapılarını dış Dünya’ya açtığı 80’li yılların başında ucuz iş gücünün getirdiği potansiyeli kullanarak Dünya’nın dikkatini çekmeyi başardı. Bu da yabancı firmanın fabrikalarını birer birer Çin’e taşımasını sağladı. (İşin bu kısmı hepimizin bildiği bir gerçek.)
Bu fabrikalar sayesinde Çin daha önce hiç yapamadığı kadar üretim yapıp satmaya başladı.
Başta Almanya olmak üzere gelişmiş ülkelerdeki dev firmaların Çin’de üretip hem Çin’de hem de Dünya’nın geri kalanında büyüme çabası da Çin’in hızlı kalkınmasında önemli rol oynadı.
Teknolojinin dışarıdan Çin’e gelmesi Çin’in kendi teknolojisini üretmesinin temellerini oluşturdu. Ayrıca Çin’de üretilip Çin dışına satılan her bir ürün Çin ekonomisinin kazanç hanesine yazıldı.
Gelişmiş ülkelerdeki pek çok firma Çin ile birlikte büyümeyi tercih ederken, gelişmekte olan ülkelerdeki firmalar ise genel olarak Çin’deki ucuz ürünleri ülkelerine ithal edip kısa zamanda köşeyi dönmeyi tercih etti.
Literatüre “çakma ürün” olarak giren düşük kaliteli ürünler de Çin’in kalkınmasında çok önemli bir rol üstlendi. Çin, kendi teknolojisi yeterli değilken birtakım ürünlerin kopyasını yapıp satarak hem ekonomik anlamda kendini geliştirdi; hem de bu ürünleri satın alan ülkeleri kendine bağımlı hale getirdi.
Çin’in gün geçtikçe artan ihracatı, Çinliler’in insanüstü çabaları, Çin’in kalabalık nüfusu, Çinli kadınların da işgücüne neredeyse erkekler kadar katkı sağlaması Çin ekonomisinin kısa zamanda çok hızlı bir şekilde büyümesini sağladı.
Ekonomik Kalkınmanın Çin’deki Sonuçları
Çin ekonomisinin gelişmesinin bir sonucu olarak Çin’de hayat ve işgücü pahalılaşmaya başladı. Bu da bazı büyük firmaların fabrikalarını Vietnam, Tayland gibi daha ucuz ülkelere taşımasına neden oldu.
Ucuz ürünler satarak ve Dünya’nın ağır sanayi fabrikası olarak gelişmenin ilelebet devam edemeyeceğinin farkedilmesi üzerine Çin strateji değişikliğine gitti. Bu sayede kaliteli ve yüksek teknolojili ürünlere ağırlık verilmeye başladı.
Çin’in gelişen teknolojisi Çin malı ürünlerin de kalitesinin artmasını sağladı. Bu da kendini en belirgin olarak cep telefonlarında gösterdi. Bundan 10 sene önce basit, ucuz telefon satan Çinli telefon üreticileri Dünyaca ünlü markalarla yarışabilir; hatta onları geçebilir hale geldi.
Elektrikli araba konusunda da Çin son yıllarda çok çabalıyor. Şu an birçok Çinli araba üreticisi elektrikli araba üretiyor. Çok lüks elektrikli araba üreten firmalar dahi var. Bu arabalar şu sıralar Çin dışında pek bilinmese de ilerleyen yıllarda Avrupa ve Amerika caddelerinde üst düzey kaliteli, pahalı Çin malı elektrikli arabalar görülebilir.
Dijital ödeme sistemleri de Çin’de gelişen teknolojiyi kanıtlar nitelikte. Nakitsiz yaşamın ve para transferinin hiçbir ülkede olmadığı kadar günlük yaşama adapte olduğu ülkelerin başında hiç şüphesiz Çin geliyor. Öyle görünüyor ki Çin ilerleyen dönemlerde bu teknolojiyi de ihraç etmeye başlayacak.
Sonuç
Çin, ekonomik olarak bu kadar büyümesini klasik tabiriyle çok çalışmaya borçlu. Bütün Dünya’nın “çakma ürünler” yaptığı için güldüğü yıllarda çalışmaya devam etmek Çin’in bugünlere getirdi. İlerleyen yıllarda ne olur bilinmez; ama şu an çalışmaya ve büyümeye devam ediyorlar.
Kaynaklar:
- Baidu Baike-中国GDP
- China Daily- Per capita GDP in 14 Chinese cities hits $20,000
- Ceicdata- China GDP per Capita
Çok güzel bir derleme olmuş. Aslında bu konu ile ilgili gerçekten milyonlarca yorum var. Ama Çin’in kalkınması konusuna gelince aklıma hep Milton Friedman’ın söyledikleri gelir; bir daha iktisatta Nobel ödülünü alacak kişi Çin’in kalkınmasını açıklayabilecek kişidir. Hiçbir teori tamamen anlatamıyor Çin’in sırrını sanki.
Benim gibi son on-yirmi yılda Çin’de bizzat yaşayanlar Çin’in değişimine de aynı şekilde şahit oldular. Aynı şekilde Çinliler de hayat kalitelerinin ne kadar arttığını gördüler. Bence sır Çin’in “ülkeye para nasıl girer?” sorusunu vermiş olmasında.